Muhammad sebagai Ahli Politik

oleh Helmi pada 22 Jul 2004

Politik pada masa kini sering dilihat dalam konteks yang sempit apabila ia sekadar difahami sebagai politik kepartian. Walhal, ia sewajarnya dilihat dengan lebih meluas kerana melibatkan pentadbiran seluruh kehidupan manusia. Ia bukan sahaja berkait dengan pentadbiran sesebuah negara, tetapi melibatkan pentadbiran kekeluargaan dan masyarakat.

Agama pula adalah perkara yang sepatutnya memayungi semua perkara lain. Dalam kes ini, politik sepatutnya berada di bawah agama. Oleh itu, kedua-dua perkara ini sangat berkait rapat dan tidak dapat dipisahkan. Keakraban hubungan antara kedua-duanya dibukti-kan oleh Muhammad menerusi sejarah hidup beliau sendiri.

Sorotan ke atas sejarah hidup Muhammad membuktikan bahawa beliau sebagai pemimpin politik dan agama melihat kedua-dua aspek ini seperti berikut.

Politik dan agama tidak dapat dipisahkan
Politik dan agama menurut perspektif Muhammad jelas dilihat sebagai dua perkara yang tidak dapat dipisahkan. Semasa beliau berada di Mekah, beliau adalah ketua kaum Muslimin. Pada masa itu, kaum Muslimin disifatkan sebagai golongan minoriti. Pentadbiran kota Mekah dipegang oleh golongan Musyrikin Quraisy. Ini bermakna, kaum Muslimin tidak mempunyai kuasa politik. Malah, beliau sebagai ketua kaum Muslimin juga tidak mempunyai kuasa politik. Sebaliknya, mereka semua tertakluk pada kuasa dan pentadbiran Musyrikin Quraisy. Kerana itu, mereka begitu mudah dianiaya secara fizikal oleh golongan itu.
Perkara yang tidak dapat dinafikan adalah wujudnya penganut Islam di kalangan golongan berpengaruh atau pembesar Quraisy. Mereka memeluk Islam selepas di-dakwahkan oleh Abu Bakar (Ibn Hisham 1997 1: 287-288). Namun, kedudukan mereka sebagai pembesar Quraisy tamat selepas mereka memilih menganuti agama Islam. Ini bermakna kedudukan mereka yang dahulunya pernah menguasai politik Mekah tidak dapat diteruskan lagi selepas mereka memeluk agama Islam.

Ini dapat dibuktikan apabila mereka juga tidak terkecuali daripada menerima penyeksaan fizikal daripada orang-orang Quraisy. Jika kedudukan mereka sebagai pembesar kekal walaupun selepas menganut Islam, sudah pasti mereka tidak akan diseksa oleh orang-orang Quraisy kerana Quraisy menghormati mereka berdasarkan kedudukan dan pangkat. Ini yang berlaku pada Uthman bin Maz’un misalnya yang merupakan salah seorang pembesar Quraisy yang menganut Islam.

Beliau terlibat dalam hijrah ke Habsyah. Sumber sejarah (Ibn Sa’d 1960 1: 203-204) mencatatkan bahawa hijrah ini berlaku selepas Muhammad melihat penyeksaan ke atas umat Islam semakin menjadi-jadi, sedangkan beliau sendiri berada dalam keadaan tidak mampu untuk melindungi umatnya. Selepas berada di Habsyah lebih kurang tiga bulan, Uthman mengambil keputusan untuk balik semula ke Mekah.

Semasa ingin memasuki kota Mekah, beliau meminta perlindungan kekeluargaan daripada seorang Quraisy bernama Walid bin Mughirah. Perlindungan yang diperoleh ini berjaya mengelakkan Uthman daripada di-seksa oleh orang Quraisy. Ini menjelaskan bahawa ke-dudukan Uthman sebagai pembesar sebelum beliau me-milih Islam hilang selepas menerima agama itu. Keadaan ini menjelaskan, pada peringkat awal penyebaran Islam di Mekah, Muhammad hanya memiliki kuasa agama sahaja. Manakala kuasa politik masih tetap berada pada tangan Quraisy.

Apabila umat Islam berhijrah ke Madinah, kuasa agama masih kekal pada tangan Muhammad. Tanggapan bahawa beliau adalah ketua agama dapat difahami dengan mudah kerana beliau yang bertanggungjawab menyebarkan agama suci itu. Beliau juga yang bertanggungjawab mengajar umat Islam berkenaan dengan kandungan ajaran itu. Oleh itu, beliau sesuai dan wajar dilihat sebagai ketua agama. 

Walaupun sudah mempunyai kuasa agama, beliau berpandangan jauh dan memikirkan bahawa umat Islam perlu memiliki kuasa politik terutamanya di Mekah. Ini bermakna, mereka perlu menjatuhkan kuasa politik Quraisy. Kuasa politik di Mekah yang selama ini dikuasai oleh Quraisy dilihat sebagai perkara yang perlu diambil dan diletakkan pada tangan orang Islam. Ini kerana Quraisy sering dilihat sebagai kuasa penentu untuk menerima Islam oleh sesetengah puak Arab.

Bagi puak Arab, apabila Quraisy mengatakan Islam itu adalah agama yang baik, maka mereka juga mengatakan sedemikian. Apabila Quraisy mengatakan agama Islam itu tidak baik, maka puak Arab yang lain juga mengatakan agama Islam itu tidak baik. Ini jelas membuktikan bahawa orang-orang Quraisy mempunyai kuasa yang cukup besar bagi menentukan penerimaan mana-mana puak Arab terhadap Islam.

Kuasa penentu yang dimiliki oleh Quraisy wajar dihapuskan. Puak Arab sepatutnya memikirkan sendiri sama ada Islam agama yang baik ataupun tidak dengan melihat lebih mendalam agama itu sendiri. Keputusan menerima Islam ataupun menolaknya perlu dibuat dengan bebas dan bukannya berpandukan pada cakap-cakap Quraisy yang belum tentu betul ataupun salahnya.

Namun, hakikat yang cukup disedari oleh Muhammad adalah usaha menjatuhkan kuasa politik Quraisy tidak semudah yang disangka. Tambahan pula, kuasa itu sudah lama berada pada tangan Quraisy. Walau bagaimanapun, beliau sebagai manusia yang berpandangan jauh sudah memikirkan daripada segi sumber yang mengukuhkan kedudukan politik Quraisy.

Dalam hal ini, beliau mendapati kuasa politik Quraisy sebenarnya dibantu dan dikukuhkan oleh kuasa ekonomi. Kuasa ekonomi yang dimaksudkan di sini adalah hasil perdagangan yang melimpah ruah yang diperoleh oleh orang-orang Quraisy, digunakan bagi mem-bangun dan memantapkan kuasa politik mereka. Oleh itu, apabila kuasa politik Quraisy ingin dijatuhkan, maka beliau perlu memastikan kuasa ekonomi Quraisy dijatuhkan terlebih dahulu.

Umat Islam menyedari, kekuatan ekonomi Quraisy bergantung pada perdagangan dan keselamatan. Apabila keselamatan terjamin dan perdagangan tidak terancam, maka ekonomi Quraisy menjadi kukuh. Tetapi, apabila perdagangan mereka terancam dan keselamatan tidak terjamin, maka ekonomi Quraisy menjadi tidak kukuh. Apabila ekonomi lumpuh, Quraisy tidak dapat mem-bangunkan kuasa politik mereka di Mekah kerana selama ini mereka menggunakan sumber ekonomi bagi me-laksanakannya.

Atas dasar ini, Muhammad mengambil inisiatif menjatuhkan kuasa ekonomi Quraisy dengan menyekat, meng-ganggu dan mengancam keselamatan kafilah perdagangan Quraisy yang sering berulang alik dari Mekah ke Syam dan sebaliknya. Kafilah ini melalui kawasan Madinah ataupun kawasan yang berada di bawah pengaruh Madinah (Anwar 1999: 197-198).

Sumber sejarah (Muhammad Abu Shuhbah 1992 2: 67-68) mencatatkan bahawa terdapat beberapa siri gerakan yang dihantar oleh beliau bagi melakukan kegiatan mengganggu dan mengancam keselamatan kafilah perdagangan Quraisy. Antaranya adalah siri gerakan yang dipimpin oleh Hamzah bin Abdul Mutalib yang dihantar pada bulan Ramadan tahun pertama hijrah. Pasukan ini ditugaskan menyekat kafilah perdagangan Quraisy yang dalam perjalanan pulang dari Syria menuju ke Mekah. Sumber sejarah mencatatkan kafilah itu dipimpin oleh Abu Jahal. Pasukan lain yang dihantar oleh dipimpin oleh Ubaydah bin Harith. Pasukan ini ditugaskan menyekat kafilah perdagangan Quraisy yang dipimpin oleh Abu Sufyan.

Selain itu, siri gerakan yang beliau atur juga turut me-libatkan penghantaran pasukan-pasukan yang diketuai oleh Saad bin Abi Waqqas, Abdullah bin Jahsh dan beliau sen-diri. Saad bin Abi Waqqas ditugaskan memimpin pasukan menyekat kafilah perdagangan Quraisy yang dijangka me-lalui tempat bernama Kharrar. Abdullah bin Jahsh pula ditugaskan memimpin pasukan mengintip kafilah Quraisy di Nakhlah. Manakala beliau pula memimpin pasukan menyekat beberapa kafilah perdagangan Quraisy. Antaranya adalah kafilah yang diketuai oleh Umayyah bin Khalaf dan Abu Sufyan bin Harb.

Siri gerakan yang beliau atur ini dapat dikatakan mampu mengancam keselamatan kafilah perdagangan Quraisy. Ini terbukti apabila Quraisy mula merasakan ancaman pihak Islam apabila pasukan Islam pimpinan Abdullah bin Jahsh bertembung dengan kafilah perdagangan Quraisy di Nakhlah. Pertembungan ini menyebabkan seorang Quraisy terbunuh dan dua orang lagi berjaya ditawan oleh pasukan Islam (Muhammad Abu Shuhbah 1992 2: 119-120). Sedikit sebanyak Quraisy merasakan Islam sebagai kuasa baru yang dapat mengancam mereka.

Ini sekurang-kurangnya menyebabkan mereka berfikir beberapa kali sebelum ke-luar menjalankan urusan perniagaan di Syria pada masa akan datang. Secara tidak langsung, tindakan berhati-hati pihak Quraisy ini mengurangkan dan seterusnya melemah-kan kuasa ekonomi mereka. Ia pula menyebabkan Quraisy tidak lagi mempunyai kuasa ekonomi yang kukuh untuk menguruskan institusi pentadbiran di Mekah. Dengan itu, kuasa politik mereka juga jatuh.

Apabila ditinjau daripada sudut lain, siri gerakan yang diaturkan oleh Muhammad ini sebenarnya langsung tidak berniat untuk berperang. Ini kerana siri-siri gerakan itu dilakukan kira-kira enam bulan selepas hijrah. Sedangkan perang belum disyariatkan lagi pada masa itu. Ia hanya disyariatkan pada awal tahun kedua hijrah. Tambahan pula, bilangan umat Islam yang menyertai setiap pasukan itu juga tidak dapat menyaingi kekuatan orang-orang Quraisy.

Pasukan yang dipimpin oleh Hamzah bin Abdul Mutalib misalnya hanya disertai oleh 30 orang sahaja sedangkan kafilah perdagangan yang bakal mereka sekat disertai oleh 300 orang. Pasukan yang dipimpin oleh Ubaydah bin Harith pula disertai oleh 60 orang manakala kafilah perdagangan Quraisy pula disertai oleh 200 orang (Muhammad Abu Shuhbah 1992 2: 67). Selain itu, riwayat yang membawa cerita juga tidak menyebut Muhammad mengarahkan umat Islam supaya berperang. Sebaliknya, beliau hanya meminta pasukan Islam menemui dan mengganggu kafilah perdagangan Quraisy sahaja.

Dilihat daripada sudut tujuan, siri gerakan yang diatur beliau ini sebenarnya mengundang kontroversi. Ada yang beranggapan bahawa ia bertujuan menghukum Musyrikin Quraisy dan mendapatkan hasil daripada perdagangan Quraisy yang dianggap setara dengan apa yang pernah dilakukan oleh Quraisy ke atas umat Islam suatu masa dahulu di Mekah (Muhammad Abu Shuhbah 1992 2: 67).

Pada masa itu, Quraisy mengambil harta-harta umat Islam dan menzalimi mereka. Namun, apabila dilihat tujuan beliau mengatur siri gerakan itu, jelas kepada kita bahawa tujuannya adalah melemahkan kekuatan orang-orang Quraisy, bukan menghukum.

Orientalis juga turut berkongsi pandangan yang sama apabila mereka menyifatkan siri gerakan itu sebenarnya bertujuan merampas barang dagangan kafilah Quraisy. Tindakan merampas ini disifatkan oleh orientalis sebagai tabiat orang Arab Badwi. Manakala penduduk Madinah yang terlibat dalam pasukan Islam menyertai siri gerakan itu dikatakan mengikut tabiat Muhammad.

Walau bagaimanapun, pandangan ini tertolak atas alasan penduduk Madinah sebenarnya sama sahaja dengan penduduk Mekah. Mereka bukan orang Badwi yang hidup dengan cara merampas. Tabiat hidup mereka adalah sama dengan tabiat hidup orang yang menyara kehidupan dengan hasil pertanian. Bagi golongan Muhajirin pula, kita perlu sedar bahawa adalah menjadi hak mereka mendapatkan kembali harta yang sudah diambil oleh orang-orang Quraisy. Namun, kita juga perlu sedar bahawa golongan Muhajirin tidak pernah tergopoh gapah melakukannya sebelum ber-lakunya peperangan Badar (Muhammad Abu Shuhbah 1992 2: 69-70).

Siri gerakan yang diatur Muhammad ini tidak mem-bolehkan beliau mendapat sepenuhnya kuasa politik dari tangan Quraisy. Tetapi sekurang-kurangnya ia mampu me-nyedarkan orang-orang Quraisy bahawa kuasa politik mereka bakal digugat oleh umat Islam yang dahulunya mereka tindas dan aniaya. Tanggapan ini ada kebenarannya apabila umat Islam di bawah pimpinan beliau berjaya membuka Mekah pada tahun kelapan hijrah ekoran dari-pada kesilapan yang dilakukan oleh pihak Quraisy sendiri. Pihak Quraisy ternyata silap membuat percaturan apabila mereka secara tidak langsung mencabuli isi Perjanjian Hudaibiah yang menetapkan supaya gencatan senjata ber-jalan selama 10 tahun.

Namun, dalam tempoh hanya lebih kurang dua tahun sahaja selepas termeterainya Perjanjian Hudaibiah, orang-orang Quraisy melibatkan diri dalam peperangan apabila ber-tindak membantu sekutu mereka Bani Bakr menyerang puak Khuzaah yang merupakan sekutu Islam. Puak Khuzaah yang tidak berpuas hati dengan pencabulan itu mengadu kepada beliau. Ekorannya, beliau mengisytihar-kan batalnya Perjanjian Hudaibiah dan akhirnya me-mimpin angkatan Islam yang besar jumlahnya menuju ke Mekah untuk membukanya. Selepas berlakunya peristiwa pembukaan kota Mekah, beliau secara jelas berjaya me-miliki kuasa politik Mekah yang selama ini dipegang oleh orang-orang Quraisy.

Walaupun Muhammad berminat menjatuhkan kuasa politik Quraisy, ini tidak bermaksud beliau tidak pernah mendapat kuasa politik di Madinah. Mengikut apa yang terkandung dalam Sahifah Madinah, beliau diakui sebagai kuasa tertinggi di Madinah. Beliau dirujuk apabila ber-lakunya perselisihan antara kaum yang tinggal di Madinah. Kuasa politik di Madinah begitu mudah diperoleh kerana beliau tiba di Madinah tepat pada masa penduduk Madinah khususnya puak Arab berada dalam keadaan memerlukan ketua yang dapat menyatukan sesama mereka.

Pada peringkat awal, puak Arab yang terdiri daripada Aws dan Khazraj berhasrat melantik Abdullah bin Ubay bin Salul sebagai ketua mereka. Ini kerana mereka melihat beliau sebagai orang yang bersikap berkecuali dalam peperangan Buath yang meletus antara Aws dengan Khazraj lima tahun sebelum hijrah Muhammad ke Madinah. Sikap berkecuali ini dilihat sebagai jaminan bahawa beliau tidak memihak pada mana-mana puak sesudah dipilih sebagai pemimpin. Namun, hasrat itu tidak menjadi kenyataan kerana puak Arab berasa khuatir jika Abdullah memihak pada mana-mana puak. Tambahan pula, beliau berasal daripada puak Khazraj. Jadi, kemungkinan untuk beliau memihak pada puak Khazraj apabila menjadi ketua tetap ada.  Dalam keadaan sedemikian, kedatangan Muhammad ke Madinah begitu senang diterima oleh puak Arab. Malah, mereka sanggup menerima beliau sebagai pemimpin mereka.

Kesimpulannya, Muhammad memegang kuasa daripada segi agama dan politik. Beliau tidak pernah memisahkan antara kedua-dua aspek ini. Kuasa agama adalah penting kerana beliau adalah pembawa risalah Islam. Oleh itu, kuasa agama perlu dipegang oleh beliau supaya ajaran itu dapat disebarluaskan tanpa sekatan. Kuasa politik juga penting kepada beliau sekurang-kurangnya bagi memasti-kan kuasa agama yang dipegang dapat dimantapkan. Ini kerana orang yang memegang kuasa politik selalunya diiktiraf sebagai pemerintah negara dan mereka berhak menentukan hala tuju negara termasuk hala tuju agama.

Apabila kuasa politik dipegang oleh orang lain yang tidak memegang kuasa agama, tentu sekali hala tuju agama itu sukar ditentukan. Dalam kes ini, beliau memiliki kedua-dua kuasa iaitu agama dan politik semasa berada di Madinah. Ini secara tidak langsung memudahkan beliau meng-uruskan negara Madinah daripada segi politik dan menyebar luaskan Islam daripada segi agama.

Politik dan agama perlu dipegang oleh orang Islam
Dalam mentadbir kerajaan Islam Madinah, Muhammad memastikan politik dan agama dipegang oleh orang Islam sendiri. Dalam hal ini, beliau adalah orang yang ber-tanggungjawab ke atas kedua-dua perkara itu. Beliau adalah ketua agama. Ini terbukti apabila beliau menjadi tempat rujukan orang Islam dalam perkara-perkara yang berkaitan dengan agama Islam.

Cuma, dalam sesetengah keadaan, beliau menjadikan sahabat-sahabat tertentu se-bagai tempat rujukan masyarakat dalam hal-hal berkaitan agama. Ini berlaku apabila penganut Islam semakin bertambah dan mereka datang dari pelbagai tempat. Dalam hal ini, beliau merasakan perlunya melantik individu ter-tentu bagi menerangkan dengan lebih mendalam berkenaan dengan agama kepada saudara baru itu. Ini bagi memasti-kan saudara baru itu tidak hanya Islam pada nama sahaja selepas mereka mengucapkan dua kalimah syahadah. Sebaliknya, mereka perlu diajarkan inti pati ajaran Islam itu sendiri.

Antara sahabat yang pernah dilantik bagi mengajar agama kepada saudara-saudara baru adalah Mus’ab bin Umair. Sebelum berlakunya hijrah ke Madinah, beliau diminta oleh Muhammad supaya memberi penerangan tentang Islam kepada saudara baru di Madinah. Selain itu, sahabat lain yang pernah menjadi tempat rujukan bagi mempelajari agama Islam adalah Abdullah bin Mas’ud, Ubay bin Kaab dan Muadh bin Jabal. Malah, mereka adalah antara sahabat yang beliau galakkan mempelajari Islam khususnya al-Quran (Siddiqui 1993: 359).

Apa yang jelas di sini, segala perkara yang berkaitan dengan bidang agama perlu dirujuk pada orang Islam. Orang Islam itu pula tidak semestinya beliau sendiri tetapi boleh meliputi para sahabat yang beliau percayai.

Daripada aspek politik juga, beliau bertindak sebagai ketua. Ini bermakna, beliau mengetuai pentadbiran kerajaan Islam Madinah. Perkara ini dapat dilihat dengan jelas dalam Sahifah Madinah yang menyebut bahawa sebarang per-selisihan perlu dirujuk pada beliau. Kenyataan ini me-nunjukkan beliau adalah tempat rujukan dalam unsur-unsur pentadbiran negara. Sahifah Madinah juga menyebutkan sesiapa yang menganggotai Sahifah ini tidak boleh menarik diri melainkan dengan persetujuan beliau. (Ibn Hisham 1997 2).  Kenyataan ini juga membawa maksud bahawa beliau adalah tempat rujukan dalam politik khususnya yang melibatkan aspek pentadbiran negara.

Kesimpulannya, tindakan Muhammad yang sudah memiliki kuasa agama di Madinah tetapi masih berminat mengambil kuasa politik yang selama ini dipegang oleh orang-orang Quraisy di Mekah jelas membuktikan bahawa politik dan agama adalah dua perkara yang perlu seiring dan tidak dapat dipisahkan. Selain itu, kedua-dua perkara ini perlu dipegang tampuknya oleh orang yang beragama Islam. Perkara ini disebut dengan jelas dalam Sahifah Madinah. Perkara kedua ini wajar diberi perhatian serius terutamanya apabila majoriti penduduk di dalam negara itu beragama Islam.